APOLOGETYKA
CZYLI
DOGMATYKA FUNDAMENTALNA
KS. DR MACIEJ SIENIATYCKI
PROFESOR UNIWERSYTETU
JAGIELLOŃSKIEGO W KRAKOWIE
–––––––––
CZĘŚĆ DRUGA
O KOŚCIELE KATOLICKIM
––––––––
ROZDZIAŁ PIERWSZY
USTANOWIENIE I ISTOTA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
–––––––
III.
CZŁONKOWIE KOŚCIOŁA
1. POJĘCIE KATOLICKIE O CZŁONKACH KOŚCIOŁA
Członkiem Kościoła staje się każdy, kto jest
ochrzczony, jeśli się nie oddziela od jedności wiary i od łączności z najwyższą
władzą Kościoła lub nie jest przez władzę od Kościoła oddzielony.
A) Kto jest ochrzczony.
a) Rozumie się, że chrzest musi być ważny. Chrzest
bowiem nieważny nie jest chrztem. Dobra wiara, że ktoś ważnie przyjął chrzest,
gdy rzeczywistość temu nie odpowiada, nie czyni członkiem Kościoła, gdyż nie
czyni chrztu nieważnego ważnym. A nadto, kto jest członkiem Kościoła ma prawo
np. do przyjmowania sakramentów, gdy tymczasem nieważnie ochrzczony, choćby
sądził, że ważnie, nie może ważnie innych
sakramentów przyjąć, bo chrzest jest bramą do innych sakramentów. Nie można ze
słusznością powiedzieć, że jeśli chrzest mniemany (baptismus existimatus)
nie wystarcza, by być członkiem Kościoła, to w ogóle będzie rzeczą niepewną,
kto jest członkiem Kościoła, gdyż chrzest przez ukryty brak intencji ze strony
szafarza, mógł być unieważniony. Do przyjęcia intencji w szafarzu chrztu,
odpowiadamy, wystarcza pewność moralna, jak w ogóle w rzeczach ludzkich taka
pewność musi wystarczyć, gdyż większa często jest niemożliwa.
b) Musi być chrzest wody; chrzest pragnienia
lub krwi nie wystarcza, bo nie wyciska na duszy charakteru, a właśnie
charakter chrztu przeznacza do kultu Bożego w religii chrześcijańskiej, która
konkretnie niczym innym nie jest tylko Kościołem katolickim. Chrzest pragnienia
i krwi, choć łaski udziela, nie czyni zdolnym do ważnego przyjęcia Sakramentów,
co jest także dowodem, że nie czyni członkiem Kościoła.
1. Pismo święte. "Którzy tedy przyjęli
mowę jego (Piotra) ochrzczeni są i przystało (appositae, są dołączone)
dnia onego jakoby trzy tysiące dusz" (Dz. Ap. 2, 41). A więc, skoro tylko
zostali ochrzczeni, zaraz stali się członkami Kościoła. "Albowiem w jednym
Duchu my wszyscy w jedno ciało jesteśmy ochrzczeni" (1 Kor. 12, 13). Przez
chrzest tedy staliśmy się członkami jednego mistycznego ciała Chrystusowego,
którym jest Kościół Jego (Efez. 1, 22).
2. Tradycja.
a) Ojcowie o katechumenach mówią, że mają być dopiero
przez chrzest wcieleni (inserendi) do Kościoła (Gregor. Naz., Or.
40, n. 16; Cyrill. Hier., Procatech., n. 1); są przed chrztem jeszcze w
przedsionku kościelnym (Cyrill. Hier.,
ib., n. 17; August., De pecc. merit. et rem., n. 39).
b) We wszystkich liturgiach Kościół modli się nad
katechumenami, tuż przed ich chrztem "by między członki Twego Kościoła
byli policzeni", byś "ich złączył z Twym świętym, katolickim i apostolskim
Kościołem"; by ich "zasadził (planta illos) w Twym świętym,
katolickim i apostolskim Kościele", "byś ich przyjął do swej
owczarni" (Assemani u Billota, De Ecclesia, I, 293).
c) Papież Eugeniusz IV w swym dekrecie dla Ormian
ogłasza: "Pierwszym ze wszystkich sakramentów jest święty chrzest... przez
niego stajemy się członkami Chrystusa i do ciała Kościoła należymy"
(de corpore efficimur Ecclesiae, Denz. 696).
d) Sobór Trydencki (sess. 14, De poen., c. 2):
"Jest rzeczą pewną, że szafarz chrztu nie może być sędzią, gdyż Kościół
nikogo nie sądzi, który wpierw przez drzwi chrztu nie wszedł do niego. Bo
co mnie należy o tych, mówi Apostoł, którzy nie są u nas sądzić? (1 Kor. 5,
12). Inaczej się rzecz ma z domownikami wiary, których Chrystus wodą chrztu raz
uczynił członkami swego ciała".
Z tego już wynika, wbrew temu co twierdził Suarez, że
katechumeni nie są członkami Kościoła, bo nie są ochrzczeni, co też, jak
widzieliśmy, Ojcowie i liturgie z całą stanowczością podkreślają.
B) Jeśli się nie oddziela od jedności wiary.
Oddzielenie następuje przez herezję. Heretykiem
jest ten, kto po przyjęciu chrztu, przeczy choćby jednej tylko prawdzie, przez
Kościół jako dogmat wiary podanej. Heretycy mogą być formalni i materialni. Formalni
wiedzą dostatecznie, że nauczanie Kościoła katolickiego prawd wiary jest z
ustanowienia Chrystusa normą wiary dla każdego członka Kościoła, a mimo to
zaprzeczają prawdę przez Kościół głoszoną. Materialni sądzą, w dobrej
wierze, że nie Kościół katolicki, ale ten, do którego oni należą, jest
prawdziwym Kościołem Chrystusowym, dlatego przeczą temu, czego Kościół
katolicki naucza. Nie jest ani nawet materialnym heretykiem, kto uznaje
autorytet nauczycielski Kościoła, ale przeczy jaką prawdę przez Kościół nauczaną,
gdyż błędnie sądzi, że jej Kościół nie naucza, lub, że jej nie zdefiniował
jeszcze. Heretycy mogą być notoryczni (powszechnie znani) i ukryci. Notoryczni,
przez publiczne wyznanie swego błędu, odstąpili od autorytetu Kościoła jako
normy prawdy, ukryci, aktem tylko wewnętrznym albo i zewnętrznym, ale
nie publicznym wyznaniem, prawdę, jako dogmat przez Kościół głoszoną,
odrzucają.
1. Heretycy
formalni czy materialni, byle notoryczni, nie są członkami Kościoła katolickiego.
a) Pismo święte. "Człowieka heretyka, po
pierwszym i wtórym strofowaniu, się strzeż, wiedząc, iż jest wywrócony (subversus
est), który takowy jest i grzeszy, gdyż jest własnym sądem potępiony"
(Tyt. 3, 10-11). Apostoł tedy każe biskupowi Tytusowi unikać heretyka, co by
nie nakazywał, gdyby ten należał do Kościoła, bo "pasterz, mówi słusznie
św. Bellarmin (De Eccl., l. 3, c. 4), nie powinien unikać, lecz leczyć
tych, którzy do jego owiec należą". I dodaje Apostoł rację, dlaczego
należy heretyka unikać, gdyż, mówi, heretyk jest własnym sądem potępiony tj.
sam się z Kościoła wykluczył.
b) Ojcowie.
Św. Ireneusz (Adv. haer., III, c. 3) mówi, że św. Polikarp wielu
heretyków do Kościoła nawrócił, a więc byli przedtem poza Kościołem. Św. Hieronim (Dial. con. Lucif., ad
finem): "Jeśli posłyszysz gdzie o takich, którzy się nazywają Chrystusowi,
nie od Jezusa Chrystusa, ale od kogoś innego jak marcjonici, walentynianie,
wiedz, że to nie Kościół Chrystusa, ale synagoga antychrysta".
W dokumentach przytoczonych nie jest robiona różnica między
heretykami formalnymi a materialnymi, ale w każdym razie rozchodzi się tam o
notorycznych heretyków.
2. Heretycy ukryci
pozostają, zdaniem większości teologów, członkami Kościoła.
a) Kościół jest społecznością widzialną i zewnętrzną.
Takiej społeczności tylko przez akty zewnętrzne i widzialne może kto stać się
członkiem jak i przestać nim być. Chrzest dla przyjmującego był takim
zewnętrznym i publicznym znakiem wyznania, z jego strony, wiary Kościoła, które
to wyznanie zespoliło go jako członka z Kościołem, więc znowu tylko przez
zewnętrzne i publiczne czyli notoryczne zaprzanie się wiary może przestać być
członkiem. Więc heretyk tajny nie przestaje być członkiem Kościoła.
b) Wszyscy się zgadzają na to, że biskup, tajny
heretyk, nie przestaje mieć zwyczajnej biskupiej jurysdykcji w swej diecezji.
Gdyby nie był członkiem Kościoła nie miałby zwyczajnej biskupiej jurysdykcji,
bo ta go czyni przełożonym części Kościoła, co byłoby niemożliwym, gdyby nawet
członkiem Kościoła nie był, bo nikt nie może być przełożonym społeczności, kto
nawet do tej społeczności nie należy.
c) Gdyby herezja tajna wykluczała z Kościoła, to tyle
razy można by powątpiewać o legalnym sprawowaniu władzy przez pasterzy
Kościoła, ile razy nie miałoby się moralnej pewności o ich wewnętrznej
prawowierności, co by doprowadziło do zaniku wszelkiej dyscypliny w Kościele i
do rozstroju.
Zarzut 1. Wiara jest formą Kościoła, od której wszyscy jego
członkowie nazywają się wiernymi. Więc kto nie ma wiary nie należy do Kościoła.
Odpow. Nie jakakolwiek wiara, ale wiara zewnętrznie wyznana przez przyjęcie
chrztu, jest formą ciała Kościoła i od tego to wyznania wiary członkowie
Kościoła nazywają się wiernymi, bo gdyby się od wiary wewnętrznej tak nazywali,
to i katechumeni, którzy jeszcze przed chrztem już wierzą, mogliby się nazywać
wiernymi, czego nikt nie twierdzi.
Zarzut 2. W bulli Piusa IX "Ineffabilis", zaraz po
dogmatycznej definicji Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, jest
dodane: "Gdyby kto inaczej, niż przez nas zostało zdefiniowane, poważył
się sądzić, ci niech wiedzą, że własnym sądem potępieni, doznali rozbicia wiary
i od jedności Kościoła odpadli, a nadto samym swym faktem podlegną karom
przez prawo ustanowionym, gdyby poważyli się słowem, pismem lub innym
zewnętrznym sposobem okazać, co w duszy myślą". Dwie rzeczy Papież
rozróżnia: sąd w duszy, przeciwny definicji, a więc herezję tajną i zewnętrzny
objaw tego heretyckiego sądu. Za sam sąd heretycki w duszy, a więc za herezję
ukrytą odpadają, mówi Papież, od Kościoła. A zatem także wskutek tajnej herezji
człowiek przestaje być członkiem Kościoła.
Odpow. Niepodobna przypuścić, żeby Papież słowy przytoczonymi,
które do definicji nie należą, chciał autorytatywnie rozstrzygać kwestię sporną
podówczas między teologami, czy mianowicie tajny heretyk jest jeszcze członkiem
Kościoła, czy nie, rozstrzygać swą powagą na stronę jednej grupy teologów.
Dlatego słowa Papieża należy rozumieć o odpadnięciu wewnętrznym, w duszy, od
jedności Kościoła. Przez herezję wewnętrzną, oto sens słów Papieża, z utratą
wiary w duszy, nastąpiło i wewnętrzne odpadnięcie od Kościoła, oddzielenie się
od duszy Kościoła, co będzie bezpośrednią dyspozycją do odpadnięcia
prawdopodobnie i od ciała Kościoła.
C) Jeśli się nie oddziela od łączności z najwyższą
władzą Kościoła, lub nie jest przez władzę kościelną od Kościoła oddzielony.
a) Ci, którzy się oddzielają od łączności z najwyższą
władzą Kościoła, są to schizmatycy.
Schizmatykami tedy nazywają się ci, którzy nie uznają
w papieżu najwyższej władzy i głowy Kościoła Chrystusowego i dlatego nie chcą
być mu i jego rozkazom posłusznymi i zrywają łączność z członkami Kościoła
przez niego rządzonego, tworząc sobie osobną społeczność religijną, z osobną
głową. Samo nieposłuszeństwo rozkazom papieża, gdy się uznaje najwyższą Głowę
Kościoła, nie jest jeszcze schizmą, dopiero nieposłuszeństwo dlatego, że się go
nie uznaje Głową Kościoła jest schizmą.
Schizmatycy notoryczni, czy formalni czy materialni,
przestają być członkami Kościoła, bo nie może kto należeć do danego
społeczeństwa, gdy się oddziela od najwyższej władzy tego społeczeństwa przez
nieuznawanie tej władzy i nieposłuszeństwo i odłącza się od reszty członków
tego społeczeństwa.
Schizmatycy tajni są powszechniej przez teologów
uważani jeszcze za członków Kościoła.
b) Ci, którzy są przez władzę kościelną oddzieleni od
Kościoła, są to ekskomunikowani.
Ekskomunika jest to kara kościelna, przez władzę
kościelną wymierzona, przez którą kto ze społeczeństwa wiernych (z Kościoła)
jest wykluczony. Ekskomunikowani są zwyczajnie pozbawieni prawa udzielania i
przyjmowania Sakramentów, odprawiania i słuchania Mszy świętej, udziału w
publicznych modlitwach Kościoła i w innych jego dobrach jak odpusty itp. Ekskomunikowani
dzielą się na tolerowanych (tolerati), z którymi wierni mogą w rzeczach
duchowych i świeckich obcować i ci których mają unikać (vitandi) tj. z
którymi wszelkie stosunki mają zerwać.
Tolerowani, według powszechniejszego zdania teologów, nie
przestają być członkami Kościoła, przynajmniej tak długo, dopóki nie nastąpi
publicznie ich potępienie przez władzę kościelną; wtedy bowiem równają się tym,
których należy unikać (vitandi). Należą do Kościoła, bo np. kapłani
ekskomunikowani, tolerowani, mogą, proszeni przez wiernych, udzielić im
Sakramentów świętych, a zatem posiadają władzę jurysdykcji, której by nie mogli
mieć, gdyby nie byli członkami Kościoła.
Ekskomunikowani, których należy unikać (vitandi)
przestają być członkami Kościoła, bo są pozbawieni wszelkich praw w Kościele i
wszelkiego udziału w życiu Kościoła. (CJC, can. 2257-2267).
Że Kościół ma władzę wykluczania swych członków za ciężkie
występki, wypływa z samej natury rzeczy, bo każda społeczność ma taką
władzę, a Kościół jest doskonałą społecznością. Wypływa to z Pisma św. i
z Tradycji.
Chrystus każe mieć upornych, nieposłusznych
Kościołowi, na równi "z poganami i celnikami" (Mt. 18, 17) czyli z
nienależącymi do Kościoła. Apostoł każe Kościołowi w Koryncie kazirodcę
"usunąć z pośrodka nich" (1 Kor. 5, 2) i "oddać takiego
szatanowi" (ib., 5), co jest równoznaczne z wykluczeniem z Kościoła. Znaną
też jest rzeczą, że w pierwszych wiekach Kościoła ekskomunikowano za grzechy
apostazji, morderstwa i cudzołóstwa. Ojcowie mówią o ekskomunikowanych, że
"są oddaleni od ciała Kościoła" (Hilar., in Ps. 108, n. 5), "wyrzuceni
ze zgromadzenia braci i z domu Boga" (Hieron., in Ezech., 17, 19), "od
trzody odcięci" (Chryzost., in 1 Tim., hom. 5, n. 2).
Z tego, co dotąd było powiedziane o warunkach potrzebnych,
by być członkiem Kościoła wynika, że jedynym
właściwie warunkiem to przyjęcie
chrztu. Chrzest wciela człowieka w organizm Kościoła katolickiego, czyni
przeto przyjmującego członkiem Kościoła i utrzymuje go stale w tym stanie byle
w sprawieniu tego skutku nie napotkał na przeszkodę, postawioną ze strony
przyjmującego. Przeszkodą taką to herezja jawna, schizma jawna lub ekskomunika
w swej ostrej formie (vitandus). Dlatego dzieci, gdziekolwiek są
ochrzczone, czy w Kościele katolickim, czy w herezji lub w schizmie, zawsze
stają się członkami Kościoła katolickiego,
gdyż one nie są zdolne stawiać chrztowi jakichkolwiek przeszkód do wcielenia
ich w organizm Kościoła katolickiego. Dopiero gdy przyjdą do używania rozumu i
obiorą herezję czy schizmę jako swe wyznanie wiary, stają się heretykami lub
schizmatykami, właściwie jednym i drugim, przez co stawiają przeszkodę skutkowi
chrztu przyjętego, złączenia ich jako członków z Kościołem katolickim lub
utrzymania ich nadal w tym stanie, więc tym samym przestają być członkami
Kościoła.
–––––––––––
Ks.
Dr. M. Sieniatycki, Prof. Uniw. Jagiell. w Krakowie, Apologetyka czyli
dogmatyka fundamentalna. Kraków 1932. NAKŁADEM AUTORA, ss. 292-297. (a)
(Pisownię
i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono.)
Przypisy:
(1)
Por. 1) Ks. Dr Maciej Sieniatycki, a) Apologetyka
czyli dogmatyka fundamentalna. b) Zarys dogmatyki katolickiej.
c) System modernistów. d) Modernistyczny
Neokościół. e) Problem istnienia Boga. f) Dogmatyka katolicka. Podręcznik
szkolny. g) Główne zasady etyki Kanta a etyka chrześcijańska. h) Modernizm w książce polskiej. i) Nieomylny urząd nauczycielski
Kościoła. j) Cel i środki do celu Kościoła.
2) Dr. Franciscus Egger, Episcopus Brixinensis et
Princeps, a) De proprietatibus
religionis. b) De indefectibilitate Ecclesiae. c) De necessitate Ecclesiae. d) De opere Christi. Indoles
religionis christianae. e) Infideles et haeretici publici certe
non sunt membra Ecclesiae.
4) Św. Robert kard. Bellarmin SI, a) Katechizm mniejszy czyli Nauka Chrześcijańska
krótko zebrana (Compendium Doctrinae
Christianae). b) Wykład nauki
chrześcijańskiej (katechizm większy) (Catechismus, seu: Explicatio doctrinae
christianae).
5) Piotr kardynał Gasparri, Katechizm katolicki (Catechismus catholicus).
6) Ks. Piotr Semenenko CR, a) O
Wierze. b) O nieomylności Kościoła. c) O gorszeniu się z prawdy Bożej. d) Poza
Kościołem nie ma zbawienia. e) Skład Kościoła. f) O Chrystusie w Kościele. g) Męka i śmierć Jezusa Chrystusa Pana
naszego. Chrystus
zelżony w Kościele. h) Papież zawsze ten sam jest formalnie, co i
materialnie (Papa semper idem sit
formaliter qui et materialiter).
7) Ks. Jacek Tylka SI, a) Dogmatyka katolicka. b) Traktat o Kościele Chrystusowym. c) O obojętności, czyli indyferentyzmie
w rzeczach religii. d) O
własnościach religii. e) O cnotach
heroicznych.
8) P.
Ferdinandus Cavallera SI, Thesaurus
doctrinae catholicae ex documentis Magisterii ecclesiastici.
9) Ks.
Walenty Gadowski, Nauka Kościoła. Wybór
orzeczeń dogmatycznych Kościoła katolickiego i jego praw kanonicznych.
10) Akta
i dekrety świętego powszechnego Soboru Watykańskiego (1870), Pierwszy projekt Konstytucji dogmatycznej o
Kościele Chrystusowym przedłożony Ojcom do rozpatrzenia (Acta et
decreta sacrosancti oecumenici Concilii Vaticani (1870), Primum Schema Constitutionis dogmaticae de
Ecclesia Christi Patrum examini propositum).
11) Bp
Władysław Krynicki, a) Dzieje
Kościoła powszechnego. b) Sobór
Watykański. c) Zasady modernizmu.
12) Ks. Jan Nepomucen Opieliński, a) Ekskomuniki Konstytucji
"Apostolicae Sedis".
b) Ekskomunika na heretyków,
apostatów i ich wspólników. c) Ekskomunika na schizmatyków. d) Apostaci,
heretycy i schizmatycy a inni grzesznicy.
(Przyp.
red. Ultra montes).
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pozwolenie Władzy Duchownej:
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
