Bogumił urodził się w Koźminie (Wielkopolska). Pochodził ze znakomitego
rodu Leszczyców. Przyszedł na świat ok. 1135 r. O jego rodzicach
dokumenty milczą. Jego bliższym krewnym, może nawet bratem, był cysters w
Łeknie, Boguchwał. Nie są znane bliższe okoliczności wstąpienia
Bogumiła do klasztoru cystersów. Nie wiemy również, czy jego imię Piotr
jest chrzestnym, czy też zakonnym. W roku 1185 miał powstać klasztor
cystersów w Koprzywnicy, a jego opatem miał być wybrany wówczas właśnie
Bogumił-Piotr. W roku 1186 Bogumił został powołany na urząd biskupa w
Poznaniu. Do dziś w skarbcu katedry przechowywana jest jego stuła.
Jednak już w roku następnym, 1187, po śmierci arcybiskupa
gnieźnieńskiego Zdzisława, Bogumił został powołany do Gniezna na jego
następcę. Tak szybka kariera wskazuje, że musiał wyróżniać się
niezwykłymi zaletami ducha. Bł. Wincenty Kadłubek, który zapewne znał go
osobiście, napisał o nim w Kronice: "Mąż pełen cnót i wiedzy (...),
wyróżniający się dobrymi obyczajami, pełen szlachetności umysłu".
Bogumił był rzeczywiście chlubą zakonu cysterskiego dzięki swojej
mądrości, uczynności, dzielności, świętości i hojnej fundacji na cele
misyjne.
Swoje przywiązanie do zakonu cystersów okazał Bogumił zaraz na początku
swoich rządów, kiedy przeznaczył dochody z kilkunastu wsi, należących do
metropolii, na zorganizowanie nowego opactwa cystersów w Sulejowie,
które ufundował wtedy książę Kazimierz Sprawiedliwy. Opactwu
cysterskiemu w Łeknie ofiarował dochody z trzech innych wsi. O
publicznej działalności Błogosławionego wiemy tyle, że w roku 1191
uczestniczył w konsekracji kolegiaty sandomierskiej. Wezwany na rozjemcę
w sporze między benedyktynami a norbertanami o opactwo św. Wincentego
we Wrocławiu w roku 1193, przydzielił je norbertanom. Jemu też zlecono
delikatną i trudną misję pojednania książąt Kazimierza Sprawiedliwego z
Mieszkiem Starym. W rodzinnym majątku, w Dobrowie, Bogumił ufundował
kościół parafialny Świętej Trójcy i hojnie go uposażył.
Spragniony ciszy i spokoju, po dwunastu latach rządzenia metropolia
gnieźnieńską, w 1198 r. złożył rezygnację na ręce legata papieskiego,
kardynała Piotra, i przeniósł się do Dobrowa, gdzie na wyspie rzeki
Warty założył sobie pustelnię. Tam, jak pisał promotor procesu
beatyfikacyjnego, prymas Maciej Łubieński, "trawiąc czas na modlitwie i
trapiąc ciało swoje postami, niespaniem i różnymi umartwieniami, spędził
ostatnie lata swego życia". W każdą niedzielę dla okolicznych
mieszkańców odprawiał Msze św. i wygłaszał kazania. Przeżył tam ok. 5
lat. Dobra rodzinne przeznaczył na misje wśród pogańskich Prusów.
Nieznana jest data jego zgonu. Według Kalendarza Krakowskiego miał
przejść do wieczności 19 sierpnia. Według nekrologu klasztorów
norbertanów we Wrocławiu i w Szczecinie miał zasnąć w Panu 20 sierpnia.
Przypuszczalny rok jego śmierci to ok. 1204 r.
Jego cześć od samego początku była żywa. Obejmowała zwłaszcza rejon
Wielkopolski. Uciekano się do jego wstawiennictwa przede wszystkim, by
uprosić zdrowie dla żywego inwentarza oraz o szczęśliwe połowy ryb. U
jego grobu w kościele dobrowskim składano liczne wota dziękczynne za
wyjednane łaski. Prymas Jakub Uchański (1562-1581) w czasie badania
relikwii Bogumiła wyjął z jego sarkofagu mitrę i pierścień biskupi z
szafirem oraz złotą blachę z napisem pośmiertnym. Proces kanoniczny
rozpoczął dopiero w roku 1625 prymas Maciej Łubieński. Akta tego procesu
zostały przesłane do Rzymu w roku 1651. Z tej okazji opracowano żywot
Bogumiła. Niestety, księga cudów, którą wypożyczył Sebastian Głębocki,
spłonęła w jego dworze w Głębokim pod Kruszwicą. Nowy proces kościelny
rozpoczął w roku 1908 biskup kujawski, Stanisław Kazimierz Zdzitowiecki.
Dopiero papież Pius XI 27 maja 1925 roku zatwierdził starodawny kult
biskupa Bogumiła. Bł. Bogumił jest patronem
archidiecezji gnieźnieńskiej, gdańskiej, poznańskiej, wrocławskiej i włocławskiej. Jest wzywany jako orędownik odbywających rekolekcje i
skupienia.
W ikonografii bł. Bogumił przedstawiany jest w pontyfikalnym
stroju biskupim z krzyżem w ręku. Czasami ukazywany, gdy przechodzi
suchą nogą przez rzekę. Jego atrybutem jest ryba.
