Św. Stanisław urodził się około
1030 roku w Szczepanowie. O latach
młodzieńczych św. Stanisława źródła
milczą. Przypuszcza się, że pierwsze studia
odbył w opactwie tynieckim, a potem za granicą.
Wskazuje się najczęściej na słynną wówczas
szkołę katedralną w Leodium w Belgii oraz na
Paryż. Święcenia kapłańskie otrzymał ok.
roku 1060. Po powrocie do kraju biskup Lambert
Suła mianował św. Stanisława kanonikiem
katedry krakowskiej. Po śmierci Lamberta (1070)
Stanisław został wybrany jego następcą
(1072). O samej duszpasterskiej działalności
św. Stanisława Szczepanowskiego również wiemy
bardzo mało. Miał podobno w swojej rodzinnej
wiosce wystawić drewniany kościół pw. św.
Marii Magdaleny, który potem odbudował Jan
Długosz. Dla diecezji nabył wioskę Piotrawin
na prawym brzegu Wisły.
Św. Stanisław zapewne gorąco popierał
reformy, przeprowadzane w tym czasie w Kościele
przez papieża Grzegorza VII (1073-1085). Dzięki
poparciu Bolesława Śmiałego udało się
wskrzesić metropolię gnieźnieńską i jej
sufraganie i w ten sposób uniezależnić Polskę
od metropolii magdeburskiej. Kiedy bowiem po
śmierci Bolesława Chrobrego pogaństwo na nowo
podniosło głowę, metropolia gnieźnieńska
przestała istnieć. Tymczasem rolę metropolii
pełnił Kraków.
Biskup ganił rozluźnione obyczaje
króla i dworu. Stanisław z pewnością
obłożył Bolesława klątwą, co wzmacniało
opozycję antykrólewską (poddani władcy
obłożonego klątwą byli uwolnieni od
wierności względem niego). Król, którego historia obdarzyła
mianem "Szczodrego" i
"Śmiałego", był niezwykle porywczy:
wysłał więc kilku zbrojnych celem zabicia
biskupa. Ciało męczennika następnie
poćwiartowano. Według tradycji stać się to
miało dnia 8 maja 1079 roku, kiedy Stanisław ze
Szczepanowa odprawiał Mszę Św. w kościele św. Michała na Skałce. Haniebny czyn króla
doprowadził niebawem do jawnego buntu i wygnania
go z kraju.
W 1088 roku przeniesiono ciało męczennika do
katedry na Wawelu.
Kanonizacja
Bł.
Wincenty Kadłubek pisze w swojej Kronice, że
kroki wstępne kanonizacji rozpoczął już św.
Grzegorz VII. Zwyciężony jednak przez cesarza
musiał iść na dobrowolne wygnanie. Od roku
1138 Polska podzielona na dzielnice nie myślała
o kanonizacji. Zajął się nią dopiero biskup
krakowski, Iwo Odrowąż. On to polecił
dominikaninowi Wincentemu z Kielc, aby napisał
żywot Świętego. Tego bowiem żądał Rzym
przed kanonizacją. Biskup, będąc w Rzymie,
poczynił też pierwsze kroki w tym kierunku.
Jeszcze energiczniej sprawą wyniesienia
Stanisława do chwały ołtarzy zajął się
biskup krakowski, Prandota. Zaprowadzono wówczas
księgę cudów. Papież Innocenty IV wyznaczył
kanoniczną komisję dla przeprowadzenia procesu,
do której powołał: arcybiskupa
gnieźnieńskiego, Pełkę; biskupa
wrocławskiego, Tomasza; i opata
benedyktyńskiego z Lubiąża, Henryka. Wynikiem
ich pracy był protokół, z którym w roku 1251
zostali wysłani do Rzymu Jakub ze Skarszowa i
mistrz Gerard w towarzystwie franciszkanów i
dominikanów. Wyniki komisji nie zadowoliły
jednak papieża. Wysłał on jako swojego
specjalnego delegata franciszkanina Jakuba z
Velletri, by ponownie zbadał księgę cudów i
nieprzerwanie oddawaną cześć słudze Bożemu.
Po dokonaniu tejże rewizji procesu w roku 1253
wyruszyło do Rzymu nowe poselstwo, do którego
dołączono świadków cudów. A jednak z
nieznanych bliżej przyczyn opór stawił bardzo
wpływowy wówczas w kurii rzymskiej kardynał
Jan Gaetani, późniejszy papież Aleksander IV
(1254-1261). Wreszcie papież Innocenty IV dnia 17
września 1253 roku w kościele św. Franciszka z
Asyżu dokonał uroczystej kanonizacji w Asyżu.
Złożyły się na tę uroczystość: Msza
święta, celebrowana przez papieża, wpisanie Stanisława biskupa w poczet
świętych, wyznaczenie dnia święta, udzielenie
obecnym odpustu i modlitwa do nowego Świętego.
Na ręce dostojników Kościoła w Polsce papież
wręczył bullę kanonizacyjną. Na pamiątkę
miejsca kanonizacji wystawiono później w tejże
bazylice osobną kaplicę pw. św. Stanisława.
Wracającą z Włoch delegację Kraków powitał
uroczystą procesją ze wszystkich kościołów.
Pierwsza uroczystość ku czci św. Stanisława
odbyła się w Krakowie dnia 8 maja 1254 roku. W
uroczystości tej wzięli udział z dostojników
duchownych: nuncjusz papieski, Opiso; arcybiskup
gnieźnieński, Pełka; biskup wrocławski,
Tomasz; biskup poznański, Bogusław; biskup
płocki, Andrzej; biskup litewski, Wit; biskup
ruski, Gerard i biskup krakowski, Prandota. Z
książąt polskich uczestniczyli: Bolesław
Wstydliwy; Kazimierz Konradowic, książę
kujawsko-łęczycki; Przemysł I, książę wielkopolski i Siemowit I Mazowiecki. Tak więc
po raz pierwszy cała Polska zjednoczyła się,
by uczcić swojego czołowego patrona.
Rozwój kultu Św. Stanisława, głównego patrona Polski,
przyczynił się w znacznym stopniu do
zjednoczenia piastowskich księstw.
