Zwrot do filozofii scholastycznej
i książka ks. Franciszka Kautnego SI (1)
KS. EDWARD PODOLSKI
––––––
Od czasu, kiedy filozofię scholastyczną z publicznych
szkół wyrugowano, umysł ludzki przebiec musiał wszystkie sfery
najmonstrualniejszych błędów i na tory pogańskich filozofów wrócić.
Starożytnych pogańskich filozofów panteizm, kwietyzm i materializm w nową
przyobleczone formę słowa owładnęły na nowo ster tej bogom, jak mówili owi
mędrcy, właściwej nauki. Z żelaznych karbów surowej logiki wybiegła myśl
ludzka, "wyswobodzona z objęć Kościoła", że użyjemy tutaj wyrażenia
p. Szujskiego, zejść musiała jak błędnica jaka na manowce chorobliwych rozumowań,
aby wytworzyć w dziedzinie badań filozoficznych ową ciemnicę, w której wszelka
powaga i prawa logiki aberracjom miejsca ustępować muszą. A jednak filozofia
tego rodzaju, niemałego używała powodzenia. Jak turecki derwisz, szalonym
tańcem zakręca głowy przypatrujących mu się osób, tak i ona odurzała umysły
nagromadzoną frazeologią i zuchwałą sofistyką. Po wypowiedzeniu dopiero
ostatniego słowa, otworzyła oczy ludziom. Stało się to wonczas, kiedy materię
uznała za Boga, namiętności za rozum i prawo, a pochodzenie człowieka od małpy
za najwyższą dla niego chwałę – kiedy się nazwała filozofią pozytywną!
Od tej chwili rozpoczyna się zwrot umysłów
do prawdziwej, bo chrześcijańskiej filozofii. Pierwszorzędne umysły, jak Wiseman,
Ventura, Perrone, Franzelin, O. Felix i dzisiejszy prymas Belgii, gorąco
popierali wprowadzenie w wykładach filozoficznych systemata scholastyczne. We
Francji, Belgii, Anglii i Włoszech po dwu wiekach wygnania, powrócił ten książę
filozofii zająć należne sobie miejsce na katedrach kilku uniwersytetów i w
szkołach pod zarządem Biskupów zostających.
Zwrot ten rozumny wielce, poparty
najwyższą na ziemi powagą (2), przeszedł i do Niemiec. Głęboki
myśliciel O. Kleutgen kilkotomowym dziełem swoim (3) pod tytułem:
"Obrona i wykład filozofii scholastycznej", wielce się także do tego
przyczynił. U nas jednak nie znalazła scholastyka dzisiaj uprawiaczy. W
zakładach nawet duchownych, nie znano jej zupełnie, lub jeśli jakie miano o
niej wyobrażenie, to najpotworniejsze zazwyczaj. Wreszcie nie mieliśmy do
szkolnych tego rodzaju wykładów, żadnego w literaturze naszej podręcznika;
pierwszy dopiero, jeśli się nie mylimy, jest
Propedeutyka filozoficzna, przez ks. Kautnego prowincjała OO.
Jezuitów, napisana. Niemałą zasługę położył w filozoficznym dziale naszej
literatury czcigodny autor, że się przed trudnością spolszczenia terminologii
scholastycznej nie cofnął i że uniknął wprowadzenia cudaczych słów, jak ongi
Trentowski. Książka ta, owoc sumiennej pracy od kompetentniejszych od nas mężów
ocenioną niezawodnie zostanie. My poprzestajemy na tych kilku słowach,
zalecając ją gorąco wszystkim młodym przyjaciołom mądrości. Jeśli gdzie, to
przede wszystkim w rękach seminaryjskiej duchownej młodzieży powinna się znajdować.
––––––––
Artykuł z "Przeglądu Lwowskiego", Rok drugi
(1872). Tom III. (Wydawca i Redaktor X. Edward Podolski). Lwów 1872, ss.
210-211. (a)
(Pisownię nieznacznie uwspółcześniono.)
Przypisy:
(1) Propedeutyka filozoficzna
oparta na prawdziwych zasadach. Kraków, w
drukarni "Czasu" 1871.
(2) Ojciec Święty, Pius IX potępił następujące zdanie: "Methodus
et principia quibus antiqui Doctores Scholastici Theologiam excoluerunt,
temporum nostrorum necessitatibus scientiarumque progressui minime congruunt"
(Syllabus § II. Rationalismus moderatus, XIII).
(3) La Philosophie Scholastique exposé et défendu – par le B. P.
Kleutgen de la Compagnié de Jesus – traduit par de R. P. Constant Sierp,
Paris 1868.
(a)
Por. 1) Ks. Franciszek Kautny SI, Propedeutyka filozoficzna oparta na
prawdziwych zasadach.
2) Ks. Marian Morawski SI, a) Filozofia i jej
zadanie. (Wydanie trzecie). b) Kilka słów o książce "Filozofia i
jej zadanie". (Polemika z ks. Stefanem Pawlickim CR). c) Narodowość
wobec filozofii i wobec chrystianizmu. d) Asemityzm. Kwestia żydowska
wobec chrześcijańskiej etyki.
3) Ks. Jakub Balmes, a) O sposobie osiągnienia
prawdy. Filozofia praktyczna. b) Katolicyzm i protestantyzm w stosunku
do cywilizacji europejskiej.
4) Ks. Antoni Langer SI, a) Św. Tomasz z Akwinu i dzisiejsza filozofia. b) Pojęcie o Bogu w chrześcijaństwie i u
filozofów. c) Kardynał Jan Chrzciciel Franzelin, i jego znaczenie w
katolickiej nauce.
5) F. J. Holzwarth, Życie umysłowe w Wiekach
Średnich: a) Filozofia scholastyczna. b) Scholastyka w IX wieku.
Eriugena. Nominaliści i realiści. Anzelm. Abelard. Scholastycy wieku XII.
c) Filozofia u Arabów. d) Żydzi. e) Wielcy scholastycy XIII
wieku. f) Uniwersytety.
6) Ks. Władysław Michał Dębicki, a) Albert
Stöckl (historyk filozofii i apologeta). b) Wielkie bankructwo umysłowe.
Rzecz o nowoczesnym skrajnym sceptycyzmie naukowo-filozoficznym. c) Wariacko-zbójecka
filozofia (Fr. Nietzsche).
7) Ks. Franciszek Gabryl, Polska filozofia
religijna w wieku XIX. Ks. Stanisław Chołoniewski (1792 – 1846).
8) Bp Michał Nowodworski, a) Wiara i rozum. b) Chrystianizm
i materializm.
9) Ks. Tilmann Pesch SI, Chrześcijańska filozofia
życia.
10) Recenzja W obronie metafizyki Mścisława
Wartenberga.
11) Sac. J. Peemans, Synopsis theoriae
philosophicae ex SS.
Patribus.
12) Ks. Wiktor Cathrein SI, Katolicki pogląd na
świat.
13) Ks. Franciszek Kwiatkowski SI, Filozofia
wieczysta w zarysie.
(Przyp.
od red. Ultra montes).
