Giuseppe (Józef) Sarto urodził się 2 czerwca 1835 r. w rodzinie
wiejskiego listonosza, w Riese koło Wenecji. Uczęszczając do szkoły
podstawowej w Riese, uczył się równocześnie języka łacińskiego u
kapelana tej wioski, ks. Alojzego Horacjusza. W 1846 r. został przyjęty
do gimnazjum w Castelfranco Veneto. Codziennie musiał więc przebiegać 14
km (po 7 km tam i z powrotem do domu). Trwało to przez 4 lata
(1846-1850). W 1845 r. otrzymał sakrament bierzmowania; pierwszą Komunię
świętą przyjął dwa lata później, kiedy miał 12 lat.
Za pieniądze kardynała Jakuba Monico Józef podjął studia w seminarium w
Padwie. Przebywał tam 8 lat (1850-1858). W tym czasie zmarł jego ojciec
(1852) i była obawa, że Józef będzie musiał przerwać studia, aby pomagać
matce. Matka jednak zdecydowała się dorabiać krawiectwem, aby synowi
nie przerywać studiów. Święcenia kapłańskie Józef otrzymał 18 września
1858 r.
Pierwszą placówką młodego kapłana była kapelania w Tombolo. Wyróżniał
się tam jako doskonały kaznodzieja. Dlatego zapraszano go chętnie z
kazaniami z różnych okazji. Swoje kazania przygotowywał bardzo
starannie, każde z nich zapisując. Budował wiernych pobożnością i
gorliwością kapłańską. Opiekował się ubogimi. Po 9 latach (1858-1867)
biskup przeznaczył go na proboszcza do Salvano. Tu zajął się szczególnie
katechizacją dzieci, uczeniem chóru śpiewu liturgicznego i biednymi.
Sam będąc wiele razy głodny jako chłopiec, umiał zrozumieć głód innych.
Był tak szczodry dla ubogich, że siostra częstokroć z płaczem skarżyła
się mu, że nie ma co do garnka włożyć, a wstydzi się brać w sklepie na
kredyt. Miał dwóch wikariuszy do pomocy, z którymi codziennie wieczorem
omawiał potrzeby parafii. Po 8 latach został zwolniony z parafii i
mianowany kanonikiem w Treviso. Niebawem biskup mianował ks. Józefa
Sarto swoim kanclerzem (1875). Po śmierci biskupa został wybrany na
wikariusza kapitulnego diecezji (1882).
W 1884 r. papież Leon XIII mianował ks. Sarto biskupem Mantui i sam
udzielił mu sakry biskupiej. Jako pasterz diecezji Józef umiał być
kochającym i życzliwym dla wszystkich ojcem, ale bywał także stanowczy,
kiedy tego wymagała chwała Boża. Sam przyświecał swojemu duchowieństwu
przykładem modlitwy, ubóstwa i gorliwości kapłańskiej. Baczną uwagę
zwrócił na seminarium duchowne, by mogli stąd wychodzić odpowiednio
przygotowani do przyszłej misji kapłani. Osobiście zwizytował wszystkie
kościoły i parafie diecezji, by się przekonać naocznie o ich potrzebach
materialnych i duchowych. Na zakończenie wizytacji zwołał synod
diecezjalny (1888), którego nie było od 250 lat. W 1891 roku urządził
wielkie uroczystości w 300-lecie śmierci św. Alojzego Gonzagi, który
pochodził z Mantui.
W 1892 r. zmarł patriarcha Wenecji, kardynał Dominik Agostini. Leon XIII
wyznaczył na jego miejsce biskupa Józefa Sarto. W trzy dni potem nowy
patriarcha Wenecji otrzymał nominację na kardynała Kościoła. Całe swoje
doświadczenie i gorliwość oddał do usług nowej archidiecezji. Rozwinął
więc akcję katechizacji, by ją postawić na poziomie i ożywić ją we
wszystkich parafiach oraz rektoratach swojej metropolii. W seminarium
oprócz teologii dogmatycznej i moralnej wprowadził studia biblijne,
historię Kościoła i ekonomię społeczną. Rozpoczął akcję oczyszczania
muzyki kościelnej z elementów świeckich, jakie powszechnie wówczas
wdarły się do liturgii. Pomagał mu w tym znany muzyk, Wawrzyniec Perosi.
W roku 1895 zorganizował uroczystości jubileuszu 800-lecia konsekracji
bazyliki św. Marka. W roku 1900 celebrował rocznicę 100-lecia konklawe,
na którym w Wenecji został wybrany papieżem Pius VII. Jako patriarcha
Wenecji mawiał do swoich kapłanów: "Głosicie wiele dobrych kazań.
Niektóre zdradzają ogień najcudowniejszej wymowy i przewyższają nawet
aktorów gestami i grą twarzy. Ale bądźmy szczerzy. Co mają z tego nasi
biedni rybacy? Ile z tego rozumieją służące, robotnicy portowi i
tragarze? Można dostać zawrotu głowy od tych hamletycznych salw
huraganowych, ale serce, bracia, serce pozostaje puste. Proszę was,
bracia, mówcie prosto oraz zwyczajnie, żeby i najprostszy człowiek was
zrozumiał. Mówcie z dobrego i pobożnego serca, wtedy traficie nie tylko
do uszu, ale i do duszy waszych słuchaczy".
W 1903 r. zmarł wielki papież Leon XIII. 62 kardynałów po siódmym
głosowaniu w dniu 4 sierpnia wybrało na jego następcę kardynała Józefa
Sarto. Wybór przyjął zalany łzami. Uroczysta koronacja odbyła się 9
sierpnia. Nowy papież przyjął imię Piusa X. W dwa miesiące później (4
października 1903 r.) wydał swą pierwszą encyklikę Ad diem illum, w której wyłożył program swojego pontyfikatu: odnowić wszystko w Chrystusie (restaurare omnia in Christo).
W 1906 r. wydał drugą z kolei encyklikę, dotyczącą karności i reformy
duchowieństwa. W 1908 r. zaprowadził reformę kurii papieskiej i zmiany w
procedurze konklawe. Rozpoczął reformę prawa kanonicznego, którą
dokończył papież Benedykt XV, jego następca, wydaniem nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego (1918). W 1905 r. ukazał się Katechizm Piusa X najpierw dla diecezji rzymskiej, potem dla całego Kościoła z instrukcją o nauczaniu dzieci prawd wiary. Za pomocą listu motu proprio
z 1903 r. Pius X wprowadził reformę muzyki kościelnej. Zreformował
również brewiarz. Dekretem z 1905 r. zniósł konieczność przystępowania
do spowiedzi przed każdym przyjęciem Komunii świętej, a dekretem Quam singulari Christus amore (z 8 sierpnia 1910 r.) obniżył wiek dzieci mogących przyjąć Komunię świętą.
Z całą energią zwalczał współczesne błędy. Największym
niebezpieczeństwem był modernizm - prąd, który obalał niemal wszystkie
dogmaty. W encyklice Pascendi dominici gregis z 8 września 1907
r. modernizm został uroczyście potępiony, a kapłani zostali zobowiązani
do składania przysięgi antymodernistycznej. Dla podniesienia wagi nauk
biblijnych i dla przeciwstawienia się szerzonym błędom racjonalistycznym
Pius X ustanowił Papieski Instytut Biblijny (1909).
Z całą stanowczością stawał w obronie Kościoła. Na tym tle doszło do
gwałtownego zatargu z rządem francuskim, który w roku 1905 samowolnie
zerwał konkordat z roku 1801 i usiłował narzucić Kościołowi
ograniczające jego wolność prawa. Wtedy właśnie wypędzono z Francji
zakonników i zlikwidowano niemal wszystkie klasztory. Papież mianował 40
biskupów na nie obsadzonych dotąd diecezjach, nie konsultując tego z
rządem.
Pius X bywa nazywany papieżem dzieci. Kochał je i pragnął, by jak
najwcześniej spotkały się z Panem Jezusem, zanim szatan zajmie jego
miejsce. Po wydaniu dekretu o wczesnej Komunii świętej otrzymał moc
listów od dzieci. Pan Bóg obdarzył go także darem łask niezwykłych,
m.in. uzdrawiania chorych.
25 maja 1914 r. zdołał jeszcze zwołać konsystorz i ogłosić na nim wybór
13 nowych kardynałów. Z tej okazji dał wyraz swojemu przeczuciu bliskiej
śmierci z powodu choroby nerek i oskrzeli, na którą od dawna cierpiał.
28 czerwca 1914 r. padł w Sarajewie od kuli zamachowca następca tronu
Austro-Węgier, Franciszek Ferdynand. Wojna wisiała na włosku. Papież
wydał orędzie do państw, usiłując zatrzymać groźbę wojny. Nie udało mu
się to - 28 lipca stała się ona faktem. 21 sierpnia 1914 r. o godzinie 1
w nocy papież Pius X przeniósł się do wieczności. Następnego dnia odbył
się jego pogrzeb i złożenie ciała do podziemi watykańskich pod bazyliką
św. Piotra. 3 czerwca 1951 r. Pius XII dokonał uroczystej beatyfikacji
sługi Bożego, a w trzy lata później, 29 maja 1954 r., ten sam papież
dokonał jego uroczystej kanonizacji. Ciało św. Piusa X znajduje się w
bazylice św. Piotra na Watykanie w kaplicy Ofiarowania Najświętszej
Maryi Panny.
W ikonografii św. Pius X przedstawiany jest w stroju papieskim.
