Bazylika watykańska, poświęcona świętemu
Piotrowi, jest drugim kościołem patriarchalnym Rzymu.
Przechowywane są w niej doczesne szczątki świętych
Piotra i Pawła. Ciało św. Piotra zostało pochowane na
wzgórzu watykańskim tuż po jego męczeńskiej
śmierci. Ponieważ ta okolica była wówczas zamieszkana
przez pobożnych Żydów, ciała Apostołów przeniesiono
na cmentarz Kaliksta. Wkrótce jednak ciało św. Piotra
ponownie złożono na Watykanie. Dzisiejsza bazylika
wznosi się na miejscu, gdzie był cyrk Nerona.
Wystawiona została w latach 324-326 przez Konstantyna
Wielkiego na grobie św. Piotra. Badania z lat 1940-1949
oraz 1953-1967 potwierdziły, że w podziemiach bazyliki
pod konfesją rzeczywiście znajdują się szczątki św.
Piotra.
Pierwotna
bazylika mimo wielu burzeń i zniszczeń przetrwała aż
do XV w., kiedy Mikołaj V postanowił na jej miejscu
wystawić o wiele wspanialszą świątynię. Przebudowę
zaprojektował Bernard Rosselino; do budowy przystąpiono
dopiero w 1506 roku. Juliusz II nakazał zburzyć
pierwotną, mocno już zniszczoną bazylikę, a budowę
nowej powierzył Bramantemu. Kościół miał być
wzniesiony w kształcie krzyża greckiego o równych
ramionach z centralną kopułą. Obecnie, wg planu
Michała Anioła, ma kształt rozgałęziających się
ramion krzyża z kopułą w środku. Budowa trwała 100
lat, a jej kolejnymi realizatorami byli Rafael Santi, A.
de Sangallo i B. Peruzzi. Całość wykończył Michał
Anioł, Vignola, Fontana i Della Porta. Trzynawowy korpus
Bazyliki z przedsionkiem zaprojektował i wykonał w
większej części Bernini. W 1626 roku bazylika została
konsekrowana przez Urbana VIII.
Do świątyni wiodą wielostopniowe schody, u których
szczytu znajdują się dwa potężne posągi: św. Piotra
i św. Pawła. Do bazyliki wchodzi się przez 5 kutych w
brązie, artystycznie wykonanych bram. Jedne drzwi po
prawej stronie są zamknięte, a otwiera się je tylko
raz na 25 lat - z okazji Roku Świętego. Brama środkowa
(wys. 7 m) pochodzi z bazyliki pierwotnej.
Do bazyliki wiedzie szeroka aleja Via della
Conciliazione, wybudowana przez Mussoliniego na
pamiątkę układu z papieżem Piusem XI z 1929 roku.
Ulica wiedzie na olbrzymi plac św. Piotra, mogący
pomieścić setki tysięcy osób. Na środku placu stoi
obelisk ku czci boga słońca, sprowadzony przez cesarza
Kaligulę z Egiptu do Rzymu. Neron umieścił go w Cyrku
Wielkim, a papież Sykstus V ustawił go na tym placu w
1586 roku, umieszczając na jego szczycie cząstkę
relikwii św. Krzyża. Obelisk stoi na czterech lwach i
liczy sobie już ponad 3000 lat. Plac jest szeroki na 240
m i zamykają go po obu stronach bazyliki kolumnady
Berniniego. W poczwórnej kolumnadzie jest 284
potężnych kolumn i 88 filarów. Koło obelisku
znajdują się dwie imponujące wielkością fontanny.
Sama
bazylika ma 211 m długości, wysokość kopuły sięga
prawie 120 m. Może pomieścić kilkadziesiąt tysięcy
ludzi. Po prawej stronie w pobliżu konfesji znajduje
się potężna figura św. Piotra - jej stopy wycałowane
są przez miliony ust, co ma być wyrazem przywiązania
wiernych do Stolicy Piotrowej. Konfesja (baldachim),
która nakrywa główny ołtarz, jest dziełem Berniniego
z 1633 roku. Całość wykonano w brązie. Kopuła to
dzieło Michała Anioła. W absydzie znajduje się
słynna "katedra", czyli tron, na którym wg
podania miał zasiadać św. Piotr. Jest on umieszczony
nad ołtarzem jakby w powietrzu, otoczony monumentalnymi
posągami czterech doktorów Kościoła: świętych
Ambrożego, Augustyna, Atanazego i Jana Złotoustego.
W prawej nawie znajduje się słynna Pieta, rzeźba
Michała Anioła, jedyne dzieło noszące jego podpis.
Niedaleko znajduje się Kolumna Vitenea, na której wg
tradycji miał wesprzeć się Chrystus, gdy przemawiał w
świątyni jerozolimskiej. Bazylika posiada 10 kaplic,
groby i pomniki 19 papieży, figury głównych
założycieli zakonów, a także sporo relikwii
świętych, m.in. Grzegorza z Nazjanzu (+ 390), Leona I
Wielkiego (+ 461), Grzegorza I Wielkiego (+ 604),
Jozafata (+ 1623), Innocentego XI (+ 1689) i Piusa X (+
1914). Obok posągu św. Andrzeja Apostoła schodzi się
w podziemia, okalające od dołu konfesję i ołtarz
główny. Znajdują się tam nowsze kaplice, m.in. Matki
Bożej Ostrobramskiej i Matki Bożej Częstochowskiej.
Ciało św. Pawła pochowano przy Drodze Ostyjskiej,
gdzie dziś znajduje się bazylika ku jego czci.
Wystawił ją cesarz Konstantyn Wielki, a konsekracji
dokonał papież św. Sylwester w IV w., podobnie jak to
uczynił z bazyliką św. Piotra. Z biegiem lat osiadł
przy niej klasztor benedyktyński i tak jest do dnia
dzisiejszego. Bazylika stale burzona, gdyż znajdowała
się za murami miasta (stąd nazwa Bazyliki św. Pawła
Za Murami), stale upiększana, w czasie pożaru została
niemal zupełnie zniszczona w 1823 roku. Wielkim
nakładem sił i funduszy odbudowana została przez
papieży Grzegorza XVI i Piusa IX, który też 10 grudnia
1854 roku dokonał jej ponownej konsekracji. On też
ustanowił doroczne święto rocznicy poświęcenia obu
bazylik.
Bazylika
ma pięć naw, przedzielonych 80 potężnymi kolumnami
granitowymi. Ma 131 m długości, 65 m szerokości i 30 m
wysokości. Jej sufit jest bogato złocony i malowany. W
ołtarzu głównym znajduje się bogato wykonane
tabernakulum z 1285 roku. W absydzie zachowała się
ponadto mozaika z ok. 1220 roku, przedstawiająca
kolosalną postać Chrystusa, który w otoczeniu
Apostołów błogosławi papieżowi Honoriuszowi III.
Największą osobliwością bazyliki są
"portrety" w medalionach papieży, którzy
dotąd rządzili Kościołem Chrystusowym.
Rocznica poświęcenia obu bazylik jest obchodzona
od XI w. Pius IX, po poświęceniu bazyliki św. Pawła,
połączył obchód rocznic poświęcenia obu
kościołów w jedno wspomnienie i wyznaczył je na
dzisiejszy dzień.
Na całym świecie istnieją cztery tzw. bazyliki
większe. Bazylik mniejszych jest kilkaset - tytuł ten
nadaje Stolica Apostolska świątyniom, które
wyróżniają się wśród innych starożytnością,
wystrojem architektonicznym, historią lub stanowią
szczególne sanktuaria. Wszystkie cztery bazyliki
większe znajdują się w Rzymie. Co roku nawiedza je do
kilku milionów pielgrzymów i turystów. Dla uzyskania
odpustu roku świętego czy jubileuszowego warunkiem
koniecznym jest nawiedzenie jednej z tych czterech
świątyń: Bazyliki Zbawiciela (św. Jana na Lateranie),
Bazyliki Matki Bożej Większej na Eskwilinie, Bazyliki
św. Piotra na Watykanie lub Bazyliki św. Pawła za
Murami.
