Jan urodził się ok. 675 r. w Damaszku (Syria) w chrześcijańskiej
rodzinie arabskiej. Był synem ostatniego namiestnika miasta. Jego ojciec
Sarbun-ibn-Mansur pełnił na dworze kalifa urząd logothety, czyli
cywilnego szefa ludności chrześcijańskiej, którą zastali Arabowie po
zajęciu Syrii, a którą chwilowo tolerowali. Dzięki tak wysokiemu
stanowisku ojca Jan miał dostęp do wszystkich szkół. W domu rodzinnym
wychowywał się pod okiem mnicha, chrześcijanina z Italii, którego ojciec
kupił jako niewolnika od Saracenów i wybrał na nauczyciela. Kiedy Jan
doszedł do pełni lat, zastępował ojca w jego funkcji. Około roku 700
opuścił wraz ze swoim przybranym bratem, Kosmasem z Majumy, Damaszek, a
spragniony życia doskonalszego wstąpił do klasztoru św. Saby nieopodal
Jerozolimy. Tu niebawem patriarcha Jan V wyświęcił go na kapłana.
Kościołowi służył ogromną wiedzą i wymową. Przez długie lata był doradcą
patriarchy. W sporze z obrazoburcami wystąpił w obronie obrazów.
Napisał nawet osobną rozprawę w ich obronie: Rozważania apologetyczne przeciwko tym, którzy odrzucają cześć świętych obrazów.
Odwiedzał poszczególne kościoły i klasztory, by stworzyć przeciwko
cesarzowi (będącemu obrazoburcą) wspólny, obronny front. W tym czasie
napisał drugie dzieło o wierze chrześcijańskiej, które przyniosło mu
największą sławę. Wykład wiary prawdziwej był pierwszym
systematycznym wykładem dogmatyki. Wywarł on ogromny wpływ na dalszy
rozwój teologii i stał się podręcznikiem dogmatyki na wiele stuleci.
Jest to jedno z najważniejszych pism chrześcijańskiej starożytności.
Zawsze cieszyło się ogromnym autorytetem, zarówno na Wschodzie, jak i na
Zachodzie. Dzieło to ma charakter encyklopedyczny, cytuje zarówno Pismo
Święte, jak i Ojców Kościoła, dlatego jest skarbnicą tradycji, która
stała się wzorem dla średniowiecznej scholastyki na Zachodzie.
Zmarł w klasztorze św. Saby prawdopodobnie ok. 750 r. Relikwie tu
umieszczone doznawały wielkiej czci. Celę, którą św. Jan zamieszkiwał,
zamieniono na kaplicę. Do relikwii i do tej kaplicy szły liczne
pielgrzymki, podążające do Jerozolimy. Około roku 1400 relikwie Świętego
przeniesiono do Konstantynopola. Zapewne uległy zniszczeniu po zajęciu
miasta przez Turków w 1453 roku.
Jan z Damaszku jest uważany za ostatniego z Ojców Kościoła Wschodniego.
Jego największą zasługą jest to, że zostawił syntezę nauki Ojców
Kościoła. Podobną syntezę usiłowało zostawić wielu przed nim. Już św.
Ireneusz z Lyonu (+ 202) w dziele Przeciwko herezjom podał wykaz
najważniejszych błędów oraz odpowiedział na nie wykładem, w którym
argumentował na rzecz prawdziwej nauki katolickiej. Dzieło to było
pisane z pozycji wyłącznie apologetycznych, poruszało zaś jedynie prawdy
wiary atakowane przez heretyków. Dzieło Orygenesa (+ 254) O podstawach chrześcijaństwa było próbą zbyt zwięzłą i nie pozbawioną błędów. Św. Grzegorz z Nysy (+ 394) zostawił Wielką Katechezę,
ale zbyt krótką. Podobny zamiar nie udał się Teodoretowi z Kyrrhos (ok.
466), Rufinowi z Akwilei (+ 410), a nawet św. Augustynowi (+ 430) czy
też jego uczniowi, św. Prosperowi z Akwitanii (+ po 455). Z pisarzy
późniejszych usiłowali taką syntezę nauki chrześcijańskiej wyłożyć św.
Boecjusz (+ 524), św. Fulgencjusz z Ruspe (+ 533) i św. Izydor z Sewilli
(+ 636).
Udało się to natomiast w całej pełni św. Janowi Damasceńskiemu.
Podzielił on swoje dzieło na trzy części: dialektykę, czyli na
filozoficzny wstęp do dogmatyki; na historię herezji z dodaniem ich
wyjaśnienia - tu cenne są zwłaszcza informacje o islamie, obrazoburcach i
aposchitach, odrzucających kult zewnętrzny i kapłaństwo; wreszcie
następuje część trzecia, zasadnicza, gdzie autor omawia na podstawie
pism Ojców wszystkie prawdy wiary. Dzieło zostało przetłumaczone na
język łaciński (De fide orthodoxa) dopiero w wieku XII, ale odtąd
weszło do zbioru klasycznych dzieł chrześcijańskich i doczekało się
wielu wydań. Było ono ważną lekturą św. Tomasza z Akwinu, skoro niejeden
artykuł jego Summy teologicznej zaczyna się słowami: Damascenus dicit quod (Damasceńczyk powiada, że...). Niektórzy historycy nazywali Jana z
Damaszku "Tomaszem Wschodu", sugerując, że dostarczył tworzywa do
wielkiej syntezy myśli chrześcijańskiej dokonanej przez żyjącego 500 lat
później Akwinatę.
Święty Jan Damasceński pisał także hymny poświęcone Matce Bożej. Był
utalentowanym poetą religijnym, autorem słynnych kanonów Kościoła
wschodniego. Szczególnie piękny i kunsztowny jest jego kanon na dzień
Zmartwychwstania Pańskiego. Dla tak wybitnych zasług słusznie w 1890 r.
otrzymał chwalebny tytuł doktora Kościoła.
W ikonografii św. Jan Damasceński przedstawiany jest w chwili,
kiedy anioł uzdrawia go, przykładając rękę, którą - według legendy -
odciął mu cesarz bizantyjski Leon. Jego atrybutem jest księga, pióro
pisarskie. Przedstawia się go także ze zwojem w ręku i w turbanie na
głowie, wskazującym na jego arabskie pochodzenie.
