 |
| Papież Pius IX |
Ekskomuniki Konstytucji Apostolicae Sedis
Papieża Piusa IX
KS. JAN NEPOMUCEN OPIELIŃSKI
––––––
Pierwsze dwanaście
ekskomunik konstytucją Piusową speciali modo Papieżowi zastrzeżonych, z
wyjątkiem dziesiątej, wzięte są z bulli Coenae, i dlatego stosowną
rzeczą być uważamy choć kilka słów o dziejach i losach tej słynnej bulli
powiedzieć. Pierwszych jej początków należy szukać w 12. wieku. Istniał naonczas
nie tylko w Rzymie, ale i w poszczególnych diecezjach zwyczaj, że na całe klasy
zbrodniarzy kilka razy do roku anathema, czyli uroczystą ekskomunikę
rzucano. Wedle 11 kanonu Synodu w York r. 1195 wszyscy kapłani winni byli trzy
razy w roku wyklinać krzywoprzysięzców z zachowaniem przepisanych formalności.
Synod w Londynie roku 1200 przepisał, aby każdego roku uroczyście
ekskomunikowano czarnoksiężników, podpalaczy, złodziei i uwodzicieli. Synod w
Montpellier r. 1214 rozporządził, aby co niedzielę na gwałcicieli publicznego
porządku anathema ogłaszano, takie samo rozporządzenie wydał Synod w
Arles r. 1234 przeciwko publicznym cudzołożnikom, lichwiarzom, czarnoksiężnikom
i wróżbiarzom. Na Soborze Lateraneńskim III r. 1179 nakazał Aleksander III, aby
kacerskich Brabantów, Aragończyków i innych im podobnych bandytów oraz tych
wszystkich, co by im wśród rozbójniczych wypraw towarzyszyli, ich popierali
albo u siebie przyjmowali, we wszystkie niedziele i inne solenne dni uroczyście
i publicznie w kościołach wyklinano. W cztery lata później na Synodzie w
Weronie r. 1183 Lucjusz III pod karą suspensy przepisał wszystkim Patriarchom,
Arcybiskupom i Biskupom, aby w dni solenne na wszystkich kacerzy, mianowicie na
katarów, patarynów, humiliatów, waldensów i arnoldianów anathema
ogłaszano.
Do solennych dni, w których
te uroczyste ekskomuniki rzucano, należały Wniebowstąpienie, uroczystość św.
Piotra i Pawła, a także Wielki Czwartek, później tę promulgację tylko na
Wielki Czwartek ograniczono. W tym dniu bowiem Chrystus modlił się o jedność
Kościoła, "aby wszyscy byli jedno, jako Ty Ojcze we mnie, a ja w Tobie,
aby i oni w nas jedno byli" (Jan XVII, 21); w tym dniu ustanowił ofiarę
Nowego Zakonu, oznaczającą najściślejsze zjednoczenie wszystkich wiernych w
jedno ciało mistyczne, którego głową jest Chrystus. Stąd tłumaczy się, dlaczego
już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa publicznych pokutników w Wielki
Czwartek po otrzymaniu publicznej i uroczystej absolucji do przyjęcia Ciała
Pańskiego przypuszczano, a grzeszników i zbrodniarzy właśnie w ten dzień ze
społeczności Kościoła wykluczano i za niegodnych przyjęcia Komunii św.
uznawano. W Wielki Czwartek rzucił Grzegorz IX r. 1228 i Innocenty IV r. 1245 anathema
na Fryderyka II, Innocenty IV r. 1251 na Konrada, syna Fryderyka II, Klemens V
r. 1309 na Wenecjan i r. 1311 na Bolończyków.
W Rzymie, gdzie te publiczne
ekskomuniki procesami (processus) zwano, aktu promulgacji Papieże sami
osobiście z największą okazałością i uroczystością dokonywali w obecności
Kardynałów, Arcybiskupów, Biskupów w szaty pontyfikalne ubranych, w obecności
całego duchowieństwa i niezliczonego ludu, przybyłego z bliska i z daleka mianowicie
w Wielki Czwartek dla apostolskiej absolucji i benedykcji do miasta świętego;
po akcie promulgacji rzucano palące się świece na ziemię; deptano je nogami
wśród nieregularnych uderzeń w dzwony na oznaczenie, że światło ziemskiego i
niebieskiego szczęścia dla wyklętych zgasło i że jak regularnym dzwonieniem
Kościół wiernych zwołuje i wzywa do siebie, tak nieregularnym uderzaniem w
dzwony od swego łona ich odtrąca i wyklucza.
Z biegiem czasu pomnażały
się zbrodnie uroczystej ekskomunice podpadające, a z kolekcji ich powstała
osobna bulla dla rocznej promulgacji w Wielki Czwartek bullą Coenae albo
In Coena Domini nazwana. Pierwszy egzemplarz takiej kolekcji, który nas
doszedł, rozpoczynający się od słów Apostolatus officium, pochodzi od
Urbana V z dnia 12 października 1364. Wylicza ona siedem przypadków, w których
jest mowa o piratach i innych gwałcicielach publicznego porządku i wolności
obywatelskiej, a heretyków nie wymienia, gdyż celem jej było bronić Kościoła i wiernych
więcej od napaści i rozbojów, aniżeli od kacerstwa, jako takiego na one czasy
mniej niebezpiecznego, niż później. Egzemplarz, który po Juliuszu II posiadamy,
wydany dnia 1 marca r. 1511, zawiera dwanaście przypadków i rozpoczyna się od
słów Consueverunt Romani Pontifices. Wymienieni są w niej już różni
kacerze, wśród których Leon X umieścił także luteranów. Paweł III w swojej buli
Coenae z dnia 13 kwietnia 1536 przytacza siedemnaście przypadków,
pomiędzy nimi zakaz czytania i drukowania książek Lutra i jego zwolenników. Bulla
Grzegorza XIII z dnia 4 kwietnia 1583 zawiera dwadzieścia i jeden przypadków.
Paweł V wykreślił jeden przypadek i nadał swojej bulli Coenae z dnia 8
kwietnia 1610 nowy i odmienny początek Pastoralis Romani Pontificis vigilantia
et sollicitudo. Postać, w jakiej się bulla Coenae aż do naszych
czasów przechowała, pochodzi od Urbana VIII z r. 1627 i zawiera dwadzieścia
przypadków; odtąd nie ulegała ona już żadnym ważniejszym zmianom. Wyraźne oświadczenie, że ekskomuniki w tej bulli
umieszczone tylko przez Papieża rozgrzeszane być mogą, po raz pierwszy
znachodzi się w bulli Marcina V z r. 1420, zawierającej dziesięć
przypadków, luboć wątpić nie można, że one już dawniej Papieżowi zastrzeżone
były.
Moc obowiązująca bulli Coenae
przez długie lata zależała od corocznej promulgacji; dopiero Pius V umieścił w
niej klauzulę, mocą której miała być ogólnym i obowiązującym prawem całego
Kościoła dopóty, dopóki nowe procesa przez Rzymskiego Biskupa promulgowane nie
będą: "volentes praesentes nostros processus ac omnia et quaecunque his
litteris contenta quousque alii huiusmodi processus a nobis aut Romano
Pontifice pro tempore existente fiant aut publicentur, durare suosque effectus
omnino sortiri". Coroczna promulgacja trwała atoli nadal mimo przeszkód i
zakazów ze strony książąt świeckich, zwłaszcza 17-go wieku. Dopiero Klemens XIV
na tron papieski dnia 28 maja 1769 wybrany, stosując się do ducha czasu i
ulegając naciskom monarchów i filozofów, za odpowiednie uznał bulli Coenae
nie promulgować, a Kardynałowi Aleksandrowi Albaniemu, niezadowolonemu z tego
powodu, "już nadszedł – odrzekł – czas łaski, a nie klątw", iam est
tempus veniae, non anathematum. Odtąd zaniechano promulgacji bulli Coenae.
Bulla sama jednakowoż nie została odwołaną ani zniesioną, aż ją wreszcie Pius
IX swoją nową bullą Apostolicae Sedis z dnia 12 października 1869
unieważnił. Dla ciekawych czytelników umieszczamy bullę Coenae obok bulli
Piusowej w dodatkach. (Hausmann, Geschichte der päpstlichen Reservatfälle,
str. 89. 384).
W Polsce, zawsze wiernej
Kościołowi, bulla Coenae aż do końca 18. wieku bywała kilka razy do roku
promulgowaną. Wedle Synodu prowincjonalnego z r. 1577 i wedle "Pastoralis
Maciejoviana" duszpasterze zobowiązani byli nie tylko rok rocznie dwa
razy, tj. w pierwszą niedzielę Adwentu i Wielkiego Postu bullę Coenae z
kazalnicy promulgować, ale także przypadki w niej zawarte umieć na pamięć,
ludowi je objaśniać i pouczać go, jak ogromną karą jest ekskomunika i jak
straszne są jej skutki. Synod Włocławski z r. 1634 i Synod Żmudzki z r. 1636
rozporządziły, aby bulla Coenae nie tylko w Wielki Czwartek stosownie do
dekretu Stolicy Apostolskiej publikowaną bywała, ale także, aby wszystkie jej
przypadki w czasie sądów publicznych i zjazdów szlacheckich albo w czasie wielkiego
konkursu ludu, np. przy okazji poświęcenia kościoła lub innych uroczystości
przez kaznodziejów w ojczystym języku pod karami arbitrio Episcopi infligendis
ogłaszane bywały. To samo mniej więcej ściśle przepisywały (stricte
praecipimus) Synod Poznański z r. 1639 i Synod Przemyślski z r. 1723. (Decretales
Summorum Pontificum pro Regno Poloniae et Const. Synod. edit. cura et
studio Chodyński et Likowski, l. V. tit. XXXIX. cc. 22. 24).
––––––––
Komentarz
do cenzur kościelnych po dziś dzień obowiązujących, napisał X. J. N. Opieliński,
DR. FILOZOFII I ŚW. TEOLOGII, PROFESOR
SEMINARIUM GNIEŹNIEŃSKIEGO, EGZAMINATOR PROSYNODALNY. Poznań 1896, ss.
12-15. (a)
(Pisownię
i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono; przypisy od red. Ultra montes.)
Przypisy:
(a)
Por. 1) Ks. Jan Nepomucen Opieliński, a) Co
to jest ekskomunika? b) Apostaci, heretycy i
schizmatycy a inni grzesznicy.
c) Ekskomunika na heretyków,
apostatów i ich wspólników. d) Ekskomunika na schizmatyków.
2) Papież Urban VIII, Papież Benedykt XIV, Wyznanie Wiary dla chrześcijan
wschodnich (Professio
Fidei Orientalibus praescripta).
3) Papież Pius IX, Modlitwa o nawrócenie
kacerzy i schizmatyków.
4) Kongregacja Św. Inkwizycji, Wyznanie Wiary dla heretyków
przechodzących na łono Kościoła katolickiego.
5) Papież Pius XII, a)
Encyklika
"Mystici Corporis Christi". O Mistycznym Ciele
Chrystusa. b) Encyklika
"Sacra Virginitas" o Świętym Dziewictwie. Fragmenty.
6) Ks. Ignacy Grabowski, a) Prawo kanoniczne według nowego kodeksu. b) O występkach przeciw wierze i
jedności kościelnej. c) Kościół a herezja..
7) Ks. Franciszek Bączkowicz CM, a) Przepisy Kościoła odnoszące się do współżycia katolików
z heretykami. b) Posty obowiązujące.
8) Ks. Dr Henryk Maria Pezzani, Kodeks
Świętego Katolickiego Kościoła Rzymskiego. Kanon 26. Zakazany jest wybór na
Papieża tego, kto odstąpił od wiary katolickiej, heretyka lub schizmatyka;
jeśli ktoś taki zostanie wybrany, wybór jest nieważny. (Codex Sanctae Catholicae Romanae Ecclesiae. Can.
26. Devius a fide catholica, haereticus, vel schismaticus eligi prohibetur in
Romanum Pontificem; si eligatur nulla est electio).
9) Ks. Adam Kopyciński, Bezwyznaniowy.
10) Bp Władysław Krynicki, Dzieje Kościoła powszechnego.
11) Ks. Walenty Gadowski, Nauka
Kościoła. Wybór orzeczeń dogmatycznych Kościoła katolickiego i jego praw
kanonicznych.
12) O. Jan Jakub Scheffmacher SI, Katechizm polemiczny czyli Wykład nauk
wiary chrześcijańskiej przez zwolenników Lutra, Kalwina i innych z nimi
spokrewnionych, zaprzeczanych lub przekształcanych.
13) Ks. Andrzej Macko, Znaczenie
encykliki o modernizmie.
14) Sac. F. H. Reinerding, Theologiae fundamentalis tractatus
duo. Tractatus prior. Demonstratio christiano-catholica contra adversarios
generatim omnes. De iis, qui auctoritati Ecclesiae obluctantur.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pozwolenie
Władzy Duchownej:
Aprobata.
Dzieło pod tytułem
"Komentarz do cenzur kościelnych po dziś dzień obowiązujących"
dokładnie przejrzałem i polecam je do Imprimatur tem goręcej, że gruntowne i
wyczerpujące objaśnienia, jakie podaje, będą dla Kapłanów, zwłaszcza w
trybunale Pokuty św., nader wielką pomocą w rozwiązywaniu przypadków pod względem
cenzur choćby najzawilszych.
GNIEZNO, d. 29. sierpnia 1895.
podp. † X. Andrzejewicz, Bp.
Cenzor
ksiąg duchownych.
–––––––
Imprimatur.
Gnesnae, die 30. Augusti 1895.
Consistorium Generale Archiepiscopale.
(L. S.)
J. Simon,
Vicarius in Spiritualibus et Officialis Generalis.
Nr. 4683/95.
X.
Pasikowski.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------