Od XII wieku w tym dniu
obchodzi się rocznicę poświęcenia bazyliki, którą
cesarz Konstantyn Wielki wzniósł na Lateranie. Święto
obchodzono początkowo tylko w Rzymie. Ponieważ bazylika
na Lateranie jest "matką i głową wszystkich
kościołów Miasta i Świata", święto rozszerzono
na cały obrządek rzymski, jako znak miłości i
jedności ze Stolicą Piotrową, która
"przewodniczy związkowi miłości" (św.
Ignacy Antiocheński, List do Rzymian).
Wiele osób sądzi, że najważniejszym kościołem
papieskim jest bazylika św. Piotra na Watykanie. To
jednak nieprawda. Bazylika świętego Jana na Lateranie
odegrała doniosłą rolę w historii chrześcijaństwa i
dlatego Kościół obchodzi specjalny dzień,
przypominający moment jej poświęcenia. Bazylika ta
jest jedną z czterech Bazylik Większych Rzymu. Nazwa
tego miejsca pochodzi od nazwiska starożytnych
posiadaczy tych ziem. Cesarz Neron pod pozorem spisku
zgładził Plantiusa Laterana i zagarnął jego pałac.
Konstantyn Wielki pałac ten podarował papieżowi św.
Sylwestrowi I (314-335). Do roku 1308 był on rezydencją
papieży. Gdy w 313 r. cesarz Konstantyn Wielki wydał
edykt pozwalający na oficjalne wyznawanie wiary
chrześcijańskiej, kazał wybudować obok pałacu
okazałą świątynię pod wezwaniem Chrystusa
Zbawiciela, św. Jana Chrzciciela i św. Jana
Ewangelisty. Stała się ona pierwszą katedrą Rzymu, a
przylegający do niej pałac - siedzibą papieży. Jej
poświęcenia dokonał papież św. Sylwester I 9
listopada 324 roku.
W ciągu
kilku wieków panowało tu 161 papieży i odbyło się
pięć soborów powszechnych. Bazylika na Lateranie
przestała być siedzibą papieży od czasów niewoli
awiniońskiej na początku XIV w. W 1377 r. papież
Grzegorz IX przeniósł swą siedzibę do Watykanu.
Do dziś bazylika laterańska zachowuje swe wyjątkowe
znaczenie. W odróżnieniu od trzech pozostałych
rzymskich kościołów patriarchalnych przysługuje jej
tytuł arcybazyliki; każdy nowo wybrany biskup Rzymu
udaje się do niej w uroczystej procesji. Nad wejściem
do świątyni znajduje się łaciński napis, który
najlepiej oddaje wagę i rolę tego miejsca:
Mater et Caput omnium
Ecclesiarum Urbis et Orbis
to
znaczy: Matka i Głowa wszystkich kościołów Miasta i
Świata. Tu właśnie papieże odprawiali Mszę na
rozpoczęcie Wielkiego Postu. Tu w Niedzielę Palmową
stawia się łuk triumfalny na przyjęcie Króla
męczenników. Tu papież odprawia Mszę świętą w
Wielki Czwartek na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy.
Bazylika św. Jana na Lateranie jest nieco tylko mniejsza
rozmiarem od Bazyliki św. Piotra i od Bazyliki św.
Pawła za Murami. Wnętrze bazyliki jest podzielone
kolumnami na pięć naw. Imponujący jest front bazyliki
z 15 potężnymi figurami u szczytu (każda 7m wysoka):
Chrystusa, św. Jana Chrzciciela, św. Jana Apostoła i
doktorów Kościoła. Z balkonu, który jest umieszczony
w centrum frontu Bazyliki, papieże udzielali ludowi
błogosławieństwa apostolskiego. Do wnętrza Bazyliki
prowadzi pięć potężnych wejść. W nawie głównej
stoją także potężne posągi 12 Apostołów i
ważniejszych proroków. W nawach bocznych są nagrobki
papieży. Za konfesją, czyli za ołtarzem głównym pod
baldachimem, gdzie tylko papież odprawia Mszę
świętą, znajduje się bogate prezbiterium, a przy jego
końcu przy ścianie na stopniach stoi tron papieski z
białego marmuru, wysadzany drogimi kamieniami
tworzącymi artystyczne mozaiki.
Do
Bazyliki dobudowane jest Baptisterium, czyli osobna
kaplica, gdzie katechumenom udzielano Chrztu. Kaplica
nosi imię Konstantyna, gdyż są w jej wnętrzu obrazy,
przedstawiające żywot tego cesarza, aż do przyjęcia
chrztu przed samą śmiercią.
Obok Bazyliki znajduje się osobny budynek, który
nosi nazwę "Świętych Schodów". Według
podania miały to być kamienne schody (scala sancta), po
których Chrystus szedł na sąd do Piłata. Te schody
pobożni pątnicy tak wytarli kolanami, że powstały w
nich głębokie wyżłobienia.
Dzisiejszy obchód ma rangę święta, a więc taką, jaka przysługuje
parafianom każdej świątyni na świecie w dniu rocznicy
jej poświęcenia. Bazylika laterańska, jako katedra
papieża, jest parafią nas wszystkich, dlatego jako
cały Kościół obchodzimy dziś święto.
Teksty liturgiczne kierują naszą uwagę na jeszcze
jedną ważną tajemnicę. Kościół chce dziś wyrazić
swoją wielką wdzięczność za wszystkie świątynie,
jakie zostały przez jego wiernych i dla jego wiernych
wystawione. Każdy kościół to Dom Boży w pełnym tego
słowa znaczeniu, a nie, jak to widzimy w innych
religiach, gdzie kościół jest jedynie domem modlitwy.
Kościół zwraca nam uwagę, że wszyscy jesteśmy
żywym domem Bożym. Podobnie jak z poszczególnych
kamieni czy cegieł składa się budowla gmachu
kościoła, tak i z wiernych składa się Chrystusowy
Kościół. Bazylika laterańska była pierwszą na
świecie katolicką świątynią, w sposób uroczysty
dedykowaną Panu Bogu. Wcześniej świątynie
chrześcijańskie były przekształconymi dla celów
kultu Chrystusa świątyniami pogańskimi. W to święto
stajemy wobec tajemnicy Kościoła, którego fundamentem
jest Jezus Chrystus, a opoką - Piotr. Przypominamy sobie
o mocnej więzi Kościołów lokalnych ze Stolicą
Apostolską.